Khả năng tập trung là “siêu năng lực” của thời đại này?

Nếu bạn vừa đọc xong tiêu đề thì bài viết này sẽ là câu trả lời. Khả năng tập trung chính là một trong những “siêu năng lực” của thời đại này. Và nó cũng là nhân tố ảnh hưởng lớn đến thành công trong công việc và sức khỏe tâm thần của chúng ta. Vì sao?

Dopamine giá rẻ và kém chất lượng

Đầu tiên, hãy tạm gác lại vấn đề tập trung và nhìn vào cái tên “dopamine”. Đây là một chất hóa học được tiết ra trong não. Chất này đem lại cảm giác hưng phấn, tích cực, giúp bạn có cảm giác “động lực” để làm một việc gì đó.

Tuy nhiên não cần có những điều kiện để tiết ra chất này. Ví dụ khi bạn nỗ lực cao độ và giành chiến thắng trong thể thao, đạt được một thành tựu trong công việc, học tập, sự nghiệp vân…vân…và…mây…mây, thậm chí là sau khi quan hệ “mây mưa”, người ta cũng thấy nồng độ dopamine tăng cao trong máu.

Có thể xem đó là một món quà mà tạo hóa ban tặng cho con người để giúp chúng ta có thêm động lực sau mỗi nỗ lực trong cuộc sống. Nhưng hãy nhớ rằng dopamine gây nghiện.

Cũng dễ hiểu, nếu bạn nghiện dopamine thì bạn cũng sẽ nỗ lực không ngừng trong cuộc sống. Điều đó hoàn toàn tích cực cho bản thân và xã hội.

Thế nhưng trong thời đại này, não của bạn dễ dàng bị kích thích tiết ra dopamine hơn bạn tưởng, thậm chí là trước khi bạn thể hiện sự nỗ lực và quyết tâm của mình.

Món quà dopamine trở nên quá rẻ trong kỉ nguyên mạng xã hội. Chỉ cần được nhiều like, “thả tim”, comment khen ngợi là nồng độ dopamine tự động tăng cao. Xem pornhub cũng cho ta 1 liều dopamine đáng kể. Thậm chí….nghiện check email cũng đẩy dopamine vào máu (nghe hơi dị, nhưng có thật).

Con người ngày càng có xu hướng mong cầu sự “công nhận” từ người khác để kích hoạt não tiết ra dopamine và thỏa mãn “cơn nghiện”, ngay cả khi chúng ta chưa thực sự nỗ lực hoàn thành một công việc hay nhiệm vụ nào đó. Đây là loại “dopamine tàu nhanh, độc hại và rẻ tiền”. Nó khiến chúng ta ngày càng “phụ thuộc và lười biếng”

Nghĩ xem, chỉ cần check facebook, tiktok hằng ngày để xem ảnh và video của mình có bao nhiêu like và comment là bạn đã có được vô số liều dopamine rẻ tiền và nhanh chóng hơn loại truyền thống (khi bạn được tưởng thưởng sau nỗ lực thực sự để làm một việc gì đó).

Hệ quả là khả năng tập trung để làm một việc của bạn sẽ ngày càng rút ngắn lại, đơn giản là vì bạn cần phải có dopamine ngay là luôn (bạn nghiện mà, cảm ơn facebook và tiktok).

“Hầu hết mọi người thiếu sự tập trung, chứ không phải động lực.”

Shane Parrish

Sự thật là không có sự tập trung thì bạn chẳng thể tiến bộ và thành công trong cuộc sống cũng như lĩnh vực mình làm.

Khi bạn phân tán sự tập trung của mình cho nhiều việc một lúc và chẳng thể hoàn thành một việc nào cho ra hồn thì cũng chẳng có dopamine tưởng thưởng. Khi đó bạn phải dùng một liều dopamine rẻ tiền ở một nơi nào đó (bật facebook và tiktok lên là xong chứ gì).

Hãy thử chú ý cảm nhận những gì đang diễn ra xung quanh. Bạn không thiếu kĩ năng, bạn chỉ thiếu sự tập trung. Kĩ năng là vô dụng nếu bạn không tập trung để sử dụng nó và đem lại kết quả như mong đợi. Và cứ thế bạn lại quay lại với “ống chích dopamine rẻ tiền” của mình.

Làm sao để hạn chế dopamine xấu khỏi cuộc sống?

À câu trả lời rất đơn giản, hãy tắt hết những yếu tố gây mất tập trung xung quanh khi bạn làm việc.

Hình dung đại khái như khi đi cafe với bạn bè thì đừng có check facebook. Hãy tập trung vào người đang trò chuyện với bạn. Buồn thay cứ mỗi lần điện thoại có thông báo là cơn nghiện dopamine lại trỗi dậy.

Nói thì dễ mà làm thì khó lắm, cứ vào một quán ăn, quán cafe và nhìn xung quanh là bạn sẽ thấy thực tế ra sao.

Cách mà mình đã bắt đầu lấy lại sự tập trung đó là:”Làm cho cái điện thoại trở nên chán ngắt!” Để làm gì? Để không phải nhìn vào nó quá nhiều nữa.

Cụ thể là mình đã xóa facebook và tiktok trên điện thoại chính và chuyển nó sang một chiếc điện thoại thứ 2. Sự thật là khó lòng bỏ được 2 mạng xã hội này. Tuy nhiên, ít nhất mình đã giảm bớt sự ảnh hưởng của chúng rất nhiều. Muốn cai nghiện cái gì cũng phải từng bước một.

Thay vào đó mình có thể chuyển sang dùng Quora, tumblr để đọc những câu quote hay, kiến thức hay mà mình thích. Dùng Pinterest để lâu lâu xem những ý tưởng hay ho về trang trí nhà cửa. Ít ra thì mình hầu như chả có bạn bè nào ở 2 mạng xã hội này và notification cũng rất ít.

Ngoài ra mình cũng tắt bớt các tab trên trình duyệt máy tính mỗi khi làm việc, chỉ tập trung 1 việc một lúc và hạn chế hàng chục tab trình duyệt như xưa.

Và quan trọng hơn là tắt bớt màn hình máy tính khi tập trung làm việc. Thực tế là mình có tới 3 màn hình máy tính trên bàn làm việc. Nhiều màn hình giúp mình thao tác công việc thuận tiện hơn, nhưng nó cũng là nguồn cơn của sự mất tập trung. Chính vì thế, chỉ khi nào cần thiết mình mới bật các màn hình phụ, và chủ động tắt bớt chỉ còn 1 màn hình khi tập trung cao độ.

Mình cũng dùng chức năng tập trung/làm việc của iPhone để không bị sao nhãng bởi các notification khi làm việc mà có điện thoại kế bên.

Đồng thời mình cũng xác định một đến hai tiếng đồng hồ một ngày để dành xử lý các sự vụ trong công việc mà không cần đến tập trung cao độ, có thể “multi-task” (làm nhiều thứ một lúc) trong khoảng thời gian này. Và quan trọng là chỉ trong khoảng thời gian này mà thôi.

Thế giới song song

Khi đã trở nên tập trung cao độ, bạn sẽ có cảm giác thời gian như rút ngắn lại, vài tiếng đồng hồ chỉ diễn ra trong vài phút, hệt như bạn đang chuyển sang một chiều không gian khác. Tuy nhiên một khi bạn đã vào trạng thái này (deep work) thì một sự tác động nhỏ bên ngoài cũng đủ để kéo bạn trở lại “thực tại”.

Tốt nhất là bạn nên có một không gian riêng, kể cả khi giải lao sau khi tập trung, đừng đi ra khỏi phòng hay làm những hoạt động khác (nếu không muốn ngừng tập trung).

Hiểu được điều này, bạn sẽ phải công nhận rằng:“1 giờ làm việc tập trung cao độ sẽ giá trị hơn gấp nhiều lần 8 giờ làm việc tiêu chuẩn”.

Khi bạn thấy mình làm việc không hiệu quả, hãy nhìn lại khả năng tập trung của bản thân trước. Thử áp dụng cách trên trong bất cứ công việc nào kể cả vui chơi và tập thể thao, bạn sẽ thấy tác dụng không ngờ của nó. Uy tín luôn.